Kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Antoniego Padewskiego wzmiankowany w 1325-7. Nowy wzniesiony w XVI wieku. Zajęty przez arian w 1564 - 1600 roku. Orientowany. Drewniany, budowany na zrąb, z wieżą konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte wieloboczne, z zakrystią od północy. Szersza nawa prostokątna: przy niej od południa kaplica, później dobudowana (w XVIII wieku?). Wewnątrz stropy. Belka tęczy wygięta, z roślinnymi splotami i krucyfiksem, barokowa z XVIII w. Chór muzyczny o wykroju i profilach barokowych, na dwóch słupkach. Dach o jednej kalenicy, z okapem silnie przy prezbiterium nadwieszonym. Wieża od zachodu kwadratowa, o dwóch kondygnacjach, z hełmem cebulastym z latarnią.
Kaplica wieloboczna, rozczłonkowana wewnątrz rokokowymi pilastrami i belkowaniem; obramienie nad wejściem drewniane, rokokowe. Wejście do zakrystii o wykroju w ośli grzbiet; drzwi stare z zamkiem z XVII wieku. -Ołtarze główny i dwa boczne z połowy XVIII wieku. Ołtarz w kaplicy rokokowy. Ambona rokokowa. Chrzcielnica z XVII wieku. Dwa konfesjonały rokokowe. Szafa w zakrystii malowana w XVII. Dwie szafeczki narożne barokowe wiek XVII. Świecznik kryształowy wiek XVIII. Trzy lichtarze na paschał, barokowe.
Obrazy: święta Rodzina i na odwrocie Męczeństwo Świętego Wojciecha, na desce połowa wieku XVI; wizerunki dwunastu apostołów początek wieku XVII, Ecce Homo pierwsza połowa wieku XVII; święty Jan Kanty i sceny z jego życia, w bogatych w ramach późnorenesansowych, pierwsza połowa wieku XVII; Święty Jerzy wiek XVII; Święta Barbara wiek XVII; portret świętego Stanisława Kostki według oryginału rzymskiego z czasów przeniesienia relikwii 1715; cztery wizerunki Świętych w srebrnych ramach barokowych wiek XVIII; Święty Onufry wiek XVIII; święta Tekla wiek XVIII; święty Antoni Pustelnik wiek XVIII; święty Andrzej wiek XVIII; Matka Boska, na blasze, pierwsza połowa wieku XIX. Dwa krucyfiksy; wiek XV i barokowy. Posągi Matki Boskiej, Świętego Jana Ewangelisty i aniołów wiek XVII. Posąg Świętego Jana Nepomucena na bogatym barokowym cokole wiek XVIII. Pasyjka wiek XVIII. Dwie chorągwie malowane pierwsza połowa wieku XIX. Dzwon 1711, ulany przez monogramistę A.W. w Gdańsku.
Opis pochodzi z opracowania: Józef E. Dutkiewicz, Katalog zabytków sztuki w Polsce, Tom I, Powiat Limanowski, 1951
Ludwika Dudzik - artykuł pochodzi z wydawnictwa Skibowy Kamień, opracowano na podstawie: Tarnowskie Studia Teologiczne, praca magisterska Stanisława Worwy i Wojciecha Dudzika.
Kościół p.w. Św. Antoniego Pustelnika w Męcinie jest budowlą drewnianą konstrukcji zrębowej, z wieżą konstrukcji słupowej. Wzniesiony jest na planie podłużnym, jednonawowym, z węższym od nawy prostokątnym prezbiterium zamkniętym trójkątną absydą. Od strony północnej przylega do prezbiterium mała zakrystia z wejściem o wykroju tzw. oślego grzbietu. Do nawy kościoła przylega rokokowa kaplica połączona arkad.
Od strony zachodniej znajduje się kwadratowa wieża z dzwonnicą. W przyziemiu wieży mieści się kruchta z wejściem głównym. Ściany nawy i prezbiterium mają konstrukcję zrębowo wieńcową i są szalowane od zewnątrz pionowymi deskami oraz wzmocnione lisicami. Dach kościoła jest smukły siodłowy, pokryty blachą ocynkowaną i malowaną na kolor stalowy. Wnętrze kościoła oświetlają otwory okienne od strony północnej i południowej. Z analizy stylu omawianego tu kościoła wynika, że należy on do epoki baroku i wybudowany został w 1685 roku od podstaw na miejscu zniszczonego przez Arian kościoła z XIV wieku (O tym pierwszym kościele gotyckim, wspomina ks. Jan Długosz w Liber Beneficiorum). W XVIII wieku dobudowano od strony południowej kaplicę poświęconą Sercu Pana Jezusa, bo wtedy właśnie powstało w Męcinie Bractwo Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kościół otoczony jest murem z kamienia wzniesionym w roku 1782.
Wystrój zabytkowej świątyni przedstawia się następująco:
Polichromia:
Całe wnętrze kościoła, zarówno ściany, stropy, kaplicę boczną i kruchtę pod wieżą zdobi polichromia wykonana w 1888r. i odnowiona w 1982r. Jest ona figuralna i ornamentalna. Motywy ornamentalne pokrywają ściany, a motywy figuralne znajdują się na stropach. W prezbiterium na stropie jest przedstawienie Trójcy Świętej. Malarz wkomponował te trzy Boskie Osoby w motyw czworoliścia ujętego w koliste obramienia. W kolorystyce tego obrazu przeważa zieleń i błękit, z czym kontrastuje karnacja postaci Chrystusa i Jego płaszcz. Na całej powierzchni stropu nawy, autor rozmieścił przedstawienie Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, unoszącej się na obłokach w otoczeniu drobnych postaci aniołków. W kruchcie pod wieżą jest kompozycja sceny ofiarowania Pana Jezusa w świątyni. Starzec Symeon trzyma w rękach Dzieciątko Jezus a po obu jego stronach stoją Matka Boża i Święty Józef z gołąbkiem w rękach. W kaplicy bocznej mamy zaś scenę modlitwy Chrystusa w Ogrojcu. Chrystus jest w pozycji klęczącej, opiera obie ręce o skałę i bolesnym wzrokiem spogląda ku górze, gdzie widać anioła w obłokach z kielichem w dłoniach. Tło jest pejzażowe z zachmurzonym niebem. Całość kompozycji została utrzymana w kolorze zgaszonej zieleni, z nieznacznym ożywieniem różu w postaci anioła i czerwieni płaszcza, który spada z ramion Chrystusa. Motywy ornamentalne na ścianach mają kształt ukośnej kratki z motywami rozetek i liściastych gałązek. W tle polichromii przeważa zieleń, natomiast motywy zdobnicze wykonane są w barwach ciepłych, nawet gorących jak: żółć, róż, czerwień.
Ołtarze:
Zasadniczym elementem wyposażenia każdego kościoła są ołtarze. W męcińskim kościele mamy obecnie cztery ołtarze: wielki w prezbiterium, dwa mniejsze w nawie i jeden w kaplicy bocznej. Ołtarz główny składa się, jak zwykle, z mensy i dekoracyjnej nastawy. Jest poświęcony Chrystusowi Bolejącemu. Mensa jest drewniana. Pośrodku antepedium mieści się malowany na płótnie monogram Chrystusa IHS. W części centralnej nastawy ołtarza znajduje się łaskami słynący obraz Pana Jezusa Cierpiącego malowany na płótnie i naciągnięty na deskę. Tło obrazu jest całkowicie ciemne, zaś postać Chrystusa jest mocno oświetlona, co sprawia, że powstał ostry kontrast, który wzmaga ekspresję obrazu. Styl obrazu, w szczególności kontrasty światła i cienia pozwalają określić to dzieło jako barokowe. Obraz ufundował w 1697 roku proboszcz parafii ksiądz Jan Kazimierz Rogala Orzechowski. Drugi obraz pełniący rolę zasuwy w głównym ołtarzu to obraz przedstawiający opłakiwanie Chrystusa. Na pierwszym planie widać martwe Ciało Chrystusa, którego głowa oparta jest na kolanach Maryi. Aniołowie adorują umęczone Ciało Chrystusa. W głębi obrazu widać fragment krzyża z białą szatą przewieszoną przez jego ramiona, co oznacza, że przed chwilą zdjęto z niego Jezusa. Obraz ofiarował parafianin Jan Gawlik w 1920 roku. Boczny ołtarz z lewej strony ma wezwanie Matki Bożej Różańcowej. Posiada mnóstwo złoceń i bieli. Obraz Matki Bożej Różańcowej został sprowadzony z Wiednia w 1687 roku przez Bractwo Różańcowe. Poza obrazem jest nisza, a w niej figura Matki Bożej Niepokalanej. Drugi boczny ołtarz znajduje się przy tęczy od strony południowej. W niszy ołtarza mieści się obraz patrona parafii Św. Antoniego Pustelnika w pozycji klęczącej, zatopionego w modlitwie. W tle obrazu widać celę pustelniczą a z nieba na świętego spływa mistyczny blask. Obraz malowany na płótnie usztywniony za pomocą deski. Można go datować na około 1700roku. Wszystkie trzy ołtarze zwieńczone są wspaniałymi złoconymi gloriami u szczytu i mają wszelkie cechy stylu barokowego. Świadczą o tym także liczne figurki aniołków zdobiące ołtarze. Odmienny w stylu jest ołtarz Serca Pana Jezusa w kaplicy bocznej. Jest barokowo - rokokowy. Mówi o tym zarówno jego struktura architektoniczna jak i dekoracyjna. Są tu bogate rokokowe bramienia muszlowe, dekoracje, złocenia, fryzy, gzymsy, belkowanie, zwieńczenia w formie trójliścia, ornamentyka rokokowa z motywem serca w promienistej aureoli. Zgodnie z duchem rokoka, architektura ołtarza jest w kolorze kremowej bieli, natomiast ornamentykę pokrywa w całości złocenie. Dwie figury - Św. Ignacego Loyoli w habicie jezuickim i Św. Jakuba Apostoła są typowo barokowe. Obaj zostali przedstawieni w ekstazie, rozmodleni, rozkładający ręce i mocno poruszeni, co widać w skrętach ich ciał oraz wzburzonej draperii szat. Kolor tych figur jest zbliżony do mocno sczerniałej zieleni (poza karnacjami). Obraz Serca Pana Jezusa w tym ołtarzu odpowiada opisowi objawienia, które otrzymała Św. Małgorzata Alacogue. Chrystus odsłania na piersi suknię, by ukazać swoje serce, a prawą rękę opuszcza w dół, by ukazać przebicie dłoni. W tle mamy horyzont z widokiem Kalwarii i trzech krzyży. Błękitne niebo pokrywają mgliste obłoki.
Ambona:
Bardzo okazale i wspaniale prezentuje się w męcińskim kościele ambona. Jest drewniana, wisząca, z wejściem po schodkach. Jej korpus jest wybrzuszony, czworoboczny, pola boczne wypełnione postaciami Ewangelistów w pozycji siedzącej w bogato złoconych i srebrzonych szatach. Nad rzeźbami widnieją tablice o rokokowym wykroju z imionami postaci. Od dołu korpus jest zamknięty półkolistą formą z szyszką pośrodku, od góry natomiast gzymsowaniem o układzie gwiazdy. W środkowej części ambony znajduje się imitacja drzwi z okazałymi kapitelami z liści akantu. Na drzwiach przedstawiony jest obraz Chrystusa Dobrego Pasterza z barankiem na ramionach. Na osi, ponad otworem drzwiowym znajduje się duża muszla, a wyżej baldachim gzymsowany o układzie gwiazdy. U dołu tej muszli umieszczono gołębicę wyobrażenie Ducha Świętego na tle złocistych promieni. Na gzymsowaniu mamy ażurową konstrukcje z promienistą glorią na szczycie. Architektura ambony jest w kolorze lekko kremowej bieli, natomiast ornamentykę pokrywa w całości złocenie. Podobnie jak ołtarz Serca Pana Jezusa w bocznej kaplicy, ambona pochodzi z XVIII wieku.
Ponadto w męcińskim kościele znajduje się ciekawy chór muzyczny (neorenesansowy) z 1895 roku oraz chrzcielnica drewniana rzeźbiona w kształcie kielich z 1608 roku. W jej kształcie i zdobnictwie można się dopatrywać pewnych reminiscencji gotyku - ozdoba dolnej części przypomina koszyczek, zaś motyw kanelowania (żłobienia) jest renesansowy. Można ją więc datować na końcowe lata XVI wieku.
Zabytkowy charakter mają tez konfesjonały późnobarokowe i rokokowe. Wśród motywów dekoracyjnych baldachimu jest muszla oraz pędy stylizowanej roślinności. Łukowata forma podstawy i drzwiczek może zakwalifikować te konfesjonały jakobarokowo-rokokowe. O rokoku mówi m.in. kolorystyka - biel tzw. kość słoniowa.
W kościele znajdują się też ławki barokowe - dwie tzw. kolatorskie w prezbiterium i jedna w nawie.
Na wieży kościoła znajduje się zabytkowy dzwon z 1711 roku. Na jego płaszczu widnieje plakietka z Matka Bożą i Dzieciątkiem, a także herb Gdańska i inicjały ludwisarza Absaloma Wittwercka.
Wśród cennych zabytków męcińskiego kościoła znajdują się również rzeźby i obrazy, np. rzeźba Św. Jana Nepomucena z połowy XVIII w. Obrazy: Chrystus Ecce Homo XVII w., Chrystus i Apostołowie XVIII w. dwustronny obraz: św. Anna Samotrzeć i Męczeństwo św. Wojciecha XVI w., św. Jan Kanty, Św. Barbara XVII w., Św. Jerzy XVII w., św. Stanisław Kostka z 1715 roku, stacje Drogi Krzyżowej sprowadzone z Wiednia w 1875 roku i inne. Cennymi rzeźbami w męcińskim w kościele są: krucyfiks gotycki z XV wieku oraz trzy inne krucyfiksy barokowe.
Dla wielu z parafian zabytkowy kościół ma szczególne znaczenie, bowiem przypomina dzieciństwo, przemawia duchem bogatej historii, sięga korzeni naszych przodków, pozwala dostrzegać piękno zabytkowych przedmiotów i uczy przywiązania do Kościoła i wiary naszych ojców. Czy mamy świadomość, że nasz kościółek jest jedyną zabytkową perełką, jaką Męcina posiada? Dobrze, więc, że jest szczególnie chroniony, i że w okresie letnim odbywają się tu nabożeństwa.
Tekst pochodzi z opracowania: "Inwentarz zabytków powiatu limanowskiego", Stanisława Tomkowicza, z rękopisów Autora wydane i opatrzone komentarzami przez Piotra i Tadeusza Łopatkiewiczów, Kraków 2008, Muzeum Narodowe w Krakowie
Kościół paraf. ś. Antoniego opata. Patron (1891) Józefa Merzewska
/Więcej niż podejrzaną jest powtarzana wiadomość o założeniu kościoła w r. 1325 przez Wacława Przerębskiego, dziedzica wsi.[1] W XVI w. kościół sprofanowany przez różnowierców, plebana wypędził dziedzic wsi Sebastian Krzesz i to podobno kilka razy[2], w r.1555 (Morawski, Sądeczyzna II, 412) i 1564, poczem obrabowany i zniszczywszy jego wnętrze zajęli Aryanie na zbór, który tu był do r. 1604 (Z.Sygański, Z życia szlachty sądeckiej, str. 120-121 i tenże: Z hist. N.Sącza I, 146). Plebani: 1549-1564 X.Maciej Chełmski. R. 1605 X. Wojciech Piotrowski (Morawski, Sądeczyzna II, 405; Sygański, Z życia szlachty sądeckiej, str. 120-121). R. 1608 X Jan Dusza albo Dussius (tamże 180, nota)[3]
14/9/1893[4]
Budynek drewniany[5], bez szczególnych cech stylowych, z przodu wieża o ścianach pionowych[6]. Wewnątrz łuk tęczy okala girlanda ze skrętów roślinnych barokowych, dobrej snycerskiej roboty, złocona[7].
Ołtarzyk w kaplicy bocznej, retabulum snycerskiej roboty, w stylu rokoko, dobrego pomysłu i wykonania. Ma pochodzić z kaplicy dworskiej[8].
Ambona w kościele, drewniana, barokowa, roboty chłopskiej[9].
Obrazy.
- Skrzydło tryptyku wisi w zakrystyi, wys. 1.45m. szer. 0,98m. Deska dwustronnie malowana. Strona główna (przy tryptyku otwartym): s. Rodzina z ś. Anną i starcem, może Joachimem; zajmujący zwłaszcza widok wnętrza mieszkalnego i różnych sprzętów. Poznać można dobry rysunek i draperyce poprawnie pomyślane, ale cały obraz licho przemalowany olejno. Strona odwrotna (przy ołtarzu zamkniętym): męczeństwo kilku świętych. Biskup ścięty leży na ziemi w kapie. Głowę jego niosą na lancy i tłum ją znieważa. Księdza czerwono ubranego, zap. Prałata, prowadzą na ścięcie. Zajmujące są typy ludzkie, stroje, akcesorya i szpilkowe drzewa krajobrazu (rzecz muzealna)[10].
- ŚŚ. Wawrzyniec, Roch, Sebastyan i Anna samotrzecia, obrazek olejny na płótnie, powieszony w prezbiteryum[11]. Malowanie poprawne, ramka drew. barokowa.
- Ecce homo obraz olejny na płótnie, wisi w kruchcie[12]. Postać wielkości nadnaturalnej; u dołu klęczy na mniejszą skalę malowany fundator, ubrany ciemno, z brodą, z różańcem w reku. Obok niego herb (?) w okoleniu liter SDDZ. Rama barokowa, czarna[13].
- 12 apostołów w 12 obrazkach miniaturowych, olejnych na płótnie, zawieszonych na ścianach prezbiterium. Mają pochodzić z kaplicy dworskiej[14].
- Cuda ś. Jana Kantego, obraz w kościele, malowanie słabe, wiek XVIII[15].
- Ś. Stanisław Kostka, obraz w ołtarzu kaplicy bocznej, późna licha kopia z obrazu podobno rzymskiego[16].
- Ś.Jerzy na koniu, obraz olejny na płótnie, niezłe malowanie, może z XVII w. Zawieszony w kruchcie[17].
Świeczniki dwa wielkie drewniane na ziemi stojące przed w. ołtarzem, podobne do spizowych z h. Rogala przed w. ołtarzem k. ś. Barbary w Krakowie[18]. Dobra snycerska robota barokowa[19].
Ornatów ok. 10 ze starych tkanin jedwabnych. Jeden z ładną kolumną haftowaną w kwiaty jedwabne kolorowe na tle srebrnem[20].
Dzwony
- Największy z zapisem w 2 wierszach : Sit nomen domini benedictum – me fecie A.W. Gedani 1711 [21]
- Z XVII w[22] z długim napisem (z powodu trudnego przystępu ni dał się odczytać)
Ogrodzenie cmentarza kościelnego ma 2 bramy murowane, a na nich umieszczone tablice marmurowe czarne z epitafiami. Na jednej napis na cześć Wincentego Gostkowskiego +1816. Na drugiej napis pamięci rodziny Stanisława Gostkowskiego posła 1754 r. wojskiego sandom. i Jadwigi z Paszyców, położył Wincenty Gostkowski[23].
[1] Historycy zaliczają Męcinę do wsi starych, w których parafię zorganizowano przed 1325 rokiem, zob. Rajman 1995, s.4. Kumor skłonny jest nawet datować początek parafii najpóźniej na 2 poł. XIII wieku, Kumor 1964b,s.96. W XIV wieku była to wieś królewska, która dopiero przy końcu tego stulecia, w niwyjaśnionych okolicznościach przeszła w ręce Słupskich, zob. Rajman 1999, s.62. W odpisie z Liber memorabiliom Ecclesiae Męcinensis, dokonanym 10 października 1927 przez ks. Jana Grochowskiego, administratora parafii, czytamy: Erecta Est Ecclesia parochialis Męcinensis Anno Domini 1325 per Illustrissimum Venceolaum Przerembski, equitem melitensem, Campiductorem Regini poloniae – Heredem In Męcina. Ksiądz Grochowski zaznacza również, iż Tyle co do powstania (…) kościoła parafialnego w Męcinie zanotowano przez śp.ks. Michała Milczaka plebana męcińskiego w roku 1835. Zob. Męcina, gm. Limanowa. Kościół, Liber Memorabilium, opis z 1927 r, WUOZwNS, nr. Inw. 271. Do wsi znanych ze źródeł do lat 1325-1327 zalicza Męcinę również Rutkowska-Płachcińska 1961, s.162
[2] Po przejściu na arianizm Sebastian Krzesz zaprzestał płacic miejscowemu plebanowi diesięciny, ponadto zajął jego wyrębisko w roku 1552. Pozwany rok później za powyższe sąd duchowny w Podegrodziu, oskarżył tam plebana Macieja [Chełmskiego] o niedbalstwo w służbie bożej, tak że ludzie bez chrztu i sakramentów świętych umierają, o złe obyczaje, mianowicie, że w karczmie ze zgorszeniem parafian kobiety całuje, że wreszcie w plebanii piwo warzy i szynkuje. Wyrok sądowy nie zadowolił żadnej ze stron, przeto dziedzic, wygnawszy plebana, zajął jego dobra i sprowadził z pobliskich Wielogłów kaznodziejów ariańskich. Nakazał przy tym zburzyć w kościele ołtarze, na środku nawy zaś wykopać prosty, drewniany krzyz. Zagarnął też paramenty kościelne – trzy kielichy z patenami, pozłacana monstrancję, dzwon i bogate szaty liturgiczne. Wtedy też zniszczeniu uległo archiwum parafialne. Zbór ariański funkcjonował w Męcinie do roku 1605, kiedy do zdezelowanego kościoła powrócił ksiądz Wojciech Piotrowski, wspierany bardzo przez bpa Bernarda Maciejewskiego. Zob. J.Wielek, Z dziejów Męciny, AZL, 2004-2005, nr 19, s.28-29. W roku 1639 – kiedy arianie trzymają jeszcze połowę gruntu kościelnego – zniszczona świątynia została rekokoncyliowana i funkcjonowała w tym stanie do 1680 roku. Wtedy to jeden z Krzeszów – Stanisław – własnym kosztem wystawił z drewna nowy kościół, konsekrowany ok. roku 1692 przez sufragana krakowskiego Stanisława Szembeka, zob. Kumor 1954b, s 97-88.
[3] 6 października 1722 prebendę dla stałego wikarego rzy kościele w Męcinie ufundował proboszcz, ks. Jan Orzechowski, przeznaczając na ten cel 2000 florenów. 7 marca 1739 ks. Orzechowski utworzył przy kościele bractwo Najświętszego Serca Pana Jezusa, legując na ten cel następne 2000 florenów, zob. Kumor 1964b, s. 97-98
[4] Na posiedzeniu Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, 28 października 1893 r, Dr.Tokowicz składał sprawozdanie z tegorocznych objazdów w swoim okręgu i przedłożył jako objaśnienie kilkadziesiąt przez się zdjętych fotografij. Odnośnie Męciny omówił: obrazki olejne na płótnie 4 świętych i 12 apostołów, dalej dwa barokowe świeczniki drewniane, rokokowy ołtarz w kaplicy bocznej, dwustronnie malowane skrzydło tryptyku w zakrystii (przedstawia męczeństwo dwóch świętych, biskupa i kardynała), w kruchcie - Ecce homo z postacią fundatora, malowane na płótnie oraz XVII wieczny obraz św, Jerzego. W zakrystii znalazło się 10 ornatów ze staroświeckich materyi. TGKGZ 1900, s.394
[5] Według niektórych badaczy obecny kościół w Męcinie miał być wzniesiony już w XVI stuleciu, por. KZS 1951, s.7; Kornecki 1972, s. 293; Brykowski, Kornecki 1982, s.82. Bolesław Kumor na podstawie analizy źródeł dowodzi jednak, iż zachowaną świątynie wystawił po 1680 Stanisław Krzesz, zob. Kumor 1964b, s. 97-98. Wielokrotnie odnawiany, powiększany i przebudowywany, przetrwał do naszych czasów w kształcie silnie zniekształconym mimo tego nie pozbawionym znacznej wartości architektonicznej. Drewniany, konstrukcji zrębowej jednonawowy z wieżą konstrukcji słupowo-ramowej, posiada prostokątną (przedłużaną) nawę i węższe prezbiterium, zamknięte od wschodu trójbocznie. Przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się niewielka zakrystia, zaś do południowej ściany nawy, w drugiej połowy XVIII wieku, dobudowano okazałą kaplice kolatorską. Dachy nad prezbiterium i nawą wspólne, o jednakowej szerokości wiązarów więźby dachowej i jednakowej wysokości kalenic y. Ze względu na mniejszą szerokość prezbiterium, dach nad tą częścią kościoła wyposażony został w szeroki okap. Więźba dachowa jest nowsza, prosta krokwiowo-kleszczynowa, z niewielkimi zastrzałami podkrokwiowymi. Wieża-dzwonnica konstrukcji słupowo-ramowej o ścianach pionowych, szalowana deskami, dwukondygnacyjna, z węższym pięterkiem dzwonowym. Wewnątrz kościoła zachowane są stropy płaskie, pokryte dekoracją malarską z 1888 w roku. W roku 1959 architekt konstruktor Irena Skąpska przeprowadziła badania konserwatorskie dekoracji malarskiej. Pod malowidłami z końca XIX wieku nie stwierdzono starszych fragmentów niż wiek XVIII, co potwierdza pośrednio fakt powstania kościoła dopiero u schyłku XVII wieku. Por. I.Skąpska, Sprawozdanie z prac badawczo-poszukiwawczych polichromii kościoła w Męcinie, WUOZwNS, nr inw. 314 roku.
[6] Według zapisków z inspekcji terenowych: Kościół drewniany obecnie w lichym (…), 10/X 1927 A.O [Andrzej Oleś]. Hełm wieży barokowy, cały kościół kryty blachą (lato 1932) Bogdan Treter. 9 VI 932. Starosta powiatowy donosi, że przed 20 laty, na skutek znacznego pochylenia się ściany półn. - został kościół wzmocniony szeregiem filarów wbudowanych w ściany i połączonych śrubami, jednakże nie trwało długo to zabezpieczenie, gdyż ściana coraz bardziej się pochyla i przy zamakaniu od deszczu i wody (zepsuta rynna) grozi zawaleniem - Parafia nie posiada funduszów na renowację, ZOb. Męcina, gm. Limanowa. Kościół, Liber Memorabillium, opis z 1927 r., WUOZwNS, nr inw. 271
[7] W tym kształcie zachowana do dzisiaj, aktualnie zdemontowana i poddawana zabiegom konserwatorskim.
[8] Kaplica południowa, zapewne fundacji Gostkowskich, choć w dość złym stanie, zachowała się z całym autentycznym wystrojem architektonicznym, malarskim i rzeźbiarskim. Ściany wnętrza artykułowane są przy pomocy pilastrów, o kapitelach rokokowych, wspierających profilowane odcinki belkowania z wydatnym gzymsem podstropowym, przełamującym się nad podporami. Nastawa oltarzowa, jednoosiowa, jednokondygnacyjna, ze zwieńczeniem, z nowszym obrazem Serca Jezusowego, wyposażona została w bogaty rokokowy detal zdobniczy. Na bocznych konsolach flankujących retabulum ustawiono dwie rokoowe figury świętych jezuickich: Franciszka Ksawerego i Wincentego a Paulo. Wyposażenia wnętrza dopełnia rokokowy krucyfiks oraz zniszczony obraz św. Onufrego. Kaplica i jej rokokowe wyposażenie wymaga podjęcia pilnych prac konserwatorskich.
[9] W rzeczywistości, zachowana do dziś ambona jest prowincjonalnym dziełem stolarstwa i snycerstwa rokokowego. Wieloboczny, kielichowaty korpus zdobią niemal pełnoplastyczne figury czterech ewangelistów. W zaplecku pod baldachimem, flankowanym dwoma wolutami, znajduje się obraz Chrystusa Dobrego Pasterza. Całość jest dziełem z 2 pol. XVIII wieku.
[10] Wzmiankowany obraz, będący niegdyś istotnie kwaterą skrzydła dość okazałego tryptyku, zawieszony jest dziś na południowej ścianie prezbiterium. Na awersie znajduje się przedstawienie Rodziny Marii, zaś na rewersie Męczeństwo nierozpoznanych świętych. W lewym narożniku awersu widnieje malowany kartusz z herbem Rogala. Tablicę wzmiankują: KZS 1951, s. 7, il. 23; Kornecki 1972, s. 294. Chrzanowski, Kornecki 1982, s. 293-294, zaliczyli obraz z Męciny do schyłkowej fazy adaptacji motywów szkoły naddunajskiej i datowali całość na ok. poł. XVI wieku. Tablica była konserwowana po raz pierwszy w roku 1961 przez art. kons. E.Pilitowską, WUOZwNS, nr. Inw. 1799, po raz drugi – w 2005 – przez art. kons. Dorotę Wąchalską-Konik, WUOZwNS, nr. Inw. 5563.
[11] W istocie są to cztery obrazy olejne na płótnie, zawieszone na północnej ścianie prezbiterium, z przedstawieniami św. Wawrzyńca, św. Rocha, Męczeństwa św. Sebastiana i św. Anny Samotrzeć, oprawione w bogate, ażurowe ramy rokokowe, pokryte folia srebrna. Obrazy te były konserwowane w roku 1975 przez art. Kons. Józefa Furdynę, WUOZwNS, nr. Inw. 1649, 1652
[12] Obecnie obraz ten zawieszony jest na północnej ścianie prezbiterium, nad wejściem do zakrystii.
[13] Obraz oprawiony jest w okazałą ramę manierystyczną, zdobioną plastycznymi kaboszonami. W kompozycji nie sposób jednak – mimo dość dobrego stanu jej zachowania – dostrzec wzmiankowanej tu postaci fundatora, herbu i monogramu.
[14] Zachowane, zawieszone wysoko pod stropem prezbiterium. W rzeczywistości są to całopostaciowe przedstawienia 11 apostołów i Chrystusa. Obrazy były konserwoane w roku 1975 przez art. kons. Józefa Furdynę, WUOZwNS, nr. Inw. 1650.
[15] Obecnie obraz zawieszony jest w przedsionku pod wieżą. Kompozycja malowana jest na desce, oprawiona w bogatą manierystyczną ramę z dekoracyjnym zwieńczeniem, skomponowanym ze splotów ornamentu okuciowego i kartuszowo-zawijanego. W części centralnej ukazano postać bł. Jana Kantego, zaś w owalnych medalionach, umieszczonych w czterech narożnikach raz w zwieńczeniu, ukazano Cuda bł. Jana Kantego. Obraz z Męciny, powstał najpewniej jeszcze w 1 poł. XVII wieku, por. KZS 1951, s.8, il. 26, należy do rzadkich przykładów przedkanonizacyjnych przedstawień patrona Uniwersytetu Jagieloskiego. Obraz (wraz z ramą) był konserwowany w roku 1978 przez art. kons. Zofię Medwecką, WUOZnNS, nr.inw. 1654.
[16] Obraz, zawieszony obecnie na północnej ścianie prezbiterium, oprawiony jest w bogatą, ażurową ramę, utrzymaną w stylu empire. W dolnej części kompozycji znajduje się łacińska inskrypcja wskazująca, iż wizerunek został namalowany na podstawie oryginału rzymskiego, powstałego podczas przeniesienia relikwii w roku 1715. Obraz był konserwowany w roku 1975 przez art. kons. Józefa Furdynę, WUOZwNS, nr. Inw. 1648. Konserwator ten przeprowadził zabiegi konserwatorskie obrazu św. Tekli, z XVIII wieku, pochodzącego z kościoła W Męcinie, WUOZnNS, nr. Inw. 1653.
[17] Obecnie zawieszony nad wejściem do kaplicy bocznej. Cechy stylistyczne, zwłaszcza elementy architektury i pejzażu w tle, wskazują, iż obraz powstał w 2 poł. XVIII wieku.
[18] Tomkowicz ma tu na myśli brązowe świeczniki odlane w Norymberdze w 1598 roku, sygnowane przez Melchiora Nurmbergera, por. Katalog zabytków sztuki, t. 4, Miasto Kraków, cz. 2, Kościoły i klasztory Śródmieścia 1, pod. Red. A.Bochnaka i J.Samka, Warszawa 1971, s. 99, il. 848
[19] Obecnie wycofane z użytku, jeden przechowywany w składziku nad zakrystią, drugi na strychu wieży.
[20] Żaden z tych ornatów nie zachował się, nie wymienia ich też nawet KS 1951.
[21] Zachowany do dzisiaj, zwieszony na drewnianej wieży-dzwonnicy, wzmiankowany przez: KZS 1951, s.8; Kornecki 1972, s. 294. Monogram. A.W. wskazuje na dziło gdańskiego ludwisarza Absalona Wittwercka, por. Chrzanowski, Kornecki 1982, s. 464. Absalon Wittwerck należał do słynnej rodziny ludwisarzy gdańskich, czynny był od 1664 do 1722 roku, nieco później działali także jego synowie – Michał, mistrz w latach 1700-1732 I Beniamin (urodzony w roku 1666, zmarł ok. 1730). Z warsztatów Wittwercków prócz dzwonów wychodziły też ozdobne lufy armatnie, jak choćby działo odlane przez Beniamina w roku 1712 dla króla Augusta II Sasa, por. J.Samek, Polskie rzemiosło artystyczne. Czasy nowożytne, Warszawa 1984, s. 232-233
[22] Tego dzwonu nie ma już dzisiaj w kościele.
[23] Ogrodzenie w tym kształcie, oraz dwie bramy z marmurowymi tablicami w trójkątnych szczytach, zachowały się do dzisiaj. Jednak inskrypcje-ze względu na proces wietrzenia marmuru dębnickiego – są już dziś nieczytelne. We wnętrzu kościoła, na północnej ścianie prezbiterium, osadzone jest marmurowe epitafium z herbami Gozdawa (kartusz z siedmiopałkową koroną) i Topór (kartusz z pięciopałkową) oraz tekstem: „Karol Br. Gostkowski, ur. r. 1810 um. 1867 i Jzabela z Szołayskich Br. Gostkowska ur. r. 1827 um. 1869 proszą o westchnienie do Boga.”
Opis i historia opracowane przez p. konserwator mgr Annę Foczek - fragment artykułu z wydawnictwa Skibowy Kamień, 71/2008
Drewniany kościółek p.w. św. Antoniego Opata w Męcinie nie jest pierwszą świątynią na tym miejscu. Na temat wcześniejszego kościoła wiadomo jednak niewiele. Można przypuszczać, że był on fundacji rycerskiej i powstał około drugiej połowy XIII wieku, o czym świadczy wymieniający Męcinę wykaz osad Sądecczyzny istniejących przed rokiem 1320. Na podstawie zachowanych dokumentów można też stwierdzić, że parafia w Męcinie była wówczas dobrze zagospodarowana i zorganizowana, dosyć zamożna. Pewien obraz męcińskiego kościoła z roku 1608 dają zapiski z wizytacji biskupiej, według których budowla wzniesiona była z drewna modrzewiowego, kryta gontem, ogrodzona, zamykana na dwie bramy. Dzwonnica znajdowała się przed wejściem do kościoła. Brak informacji na temat wystroju wnętrza obiektu związany jest z profanacją świątyni przez Arian, którzy zajmowali ją przez równe czterdzieści lat. Wiadomo tylko, że podczas wspomnianej wizytacji ściany były gołe, z prześwitującymi na wylot szparami, bez dekoracji i obrazów. Prosty strop ozdobiony był starą polichromią a chór nieskomplikowaną balustradą. Belka tęczowa miała kształt trapezu z krzyżem pośrodku, a w prezbiterium znajdowała się mała ambona i dwie proste stalle.
Gotycki kościół rozebrano, ponieważ był zbyt mały dla powiększającej się wspólnoty parafialnej.
W roku 1685 Stanisław Krzesz wybudował własnym kosztem nową, obecną świątynię. Konsekrował ją sufragan krakowski Stanisław Szembek w 1692 roku. Barokowy kościół, wielokrotnie odnawiany i przebudowywany, pierwotnie kryty był gontem - blachą pokryto go dopiero w 1909 roku. Wieża kościoła wzniesiona została prawdopodobnie w 1697 roku. Jej konstrukcja i styl wskazują na innego, późniejszego wykonawcę - bryła jest niejako doklejona do korpusu kościoła. W roku 1724 poszerzeniu uległa maleńka zakrystia ze skarbcem, w których na wtórnie użytych deskach zachowała się polichromia zdobiąca prawdopodobnie pierwszy męciński kościół. Dobudowa bocznej kaplicy p. w. Najświętszego Serca Pana Jezusa pozostaje w niewątpliwym związku z ufundowanym w Męcinie w roku 1739 bractwem pod tym samym wezwaniem. Według źródeł, w 2 połowie XVIII wieku odnowione zostały ołtarze, a w połowie XIX wieku dokonano renowacji całego kościoła oraz sprawiono wiele cennych rzeczy z jego wyposażenia. Kolejne prace restauratorskie przeprowadzono w drugiej i trzeciej dekadzie XX wieku. W latach następnych konserwacji poddawano wybiórczo poszczególne elementy ruchomego wyposażenia świątyni, głównie obrazy i rzeźby.
Wiele przedmiotów z oryginalnego wystroju kościoła uległo na przestrzeni wieków zniszczeniu, inne usuwano fundując w ich miejsce nowe. Wokół kościoła do dziś zachowało się też wtórnie otynkowane, oryginalne ogrodzenie świątyni -kamienny, pokryty dachówką mur, wzdłuż którego rosną zabytkowe już drzewa.
Kościół w Męcinie jest zatem zabytkiem o wyjątkowej wartości historycznej, artystycznej i naukowej. Stanowi o tym między innymi regionalny styl jego architektury, ale przede wszystkim bogate i utrzymane pomimo upływu lat w historycznym charakterze wnętrze wraz z wyposażeniem, co niestety należy już do rzadkości i niewątpliwie podlegać powinno szczególnej ochronie.
Grzegorz Brożek
Otwarty Bok Chrystusa - Gość Tarnowski 47/2012
Historia świątyni nie jest długa. W 1565 roku kościół przeszedł w ręce arian. Katolicy odzyskali świątynię po 40 latach. Arianie zabrali i zniszczyli wszystkie figury, obrazy. Kościół był ponoć tak zniszczony, że parafianie postanowili zbudować nowy. – Ksiądz Orzechowski, późniejszy proboszcz, zapisał, że nie zostały nawet żadne ołtarze. Został tylko wkopany wielki krzyż i pod nim obraz Twarzy Pańskiej (wisi dziś z lewej strony prezbiterium) – opowiada Michalina Gawlik, parafianka, wnikliwie badająca historię parafii i kościoła. Dalej zaś pisze ks. Orzechowski: „Dałem mój własny obraz Pana Jezusa bok otwierającego”. Obraz ten wykonano w 1698 roku. – Jest o tym adnotacja na odwrocie tego dzieła – dodaje M. Gawlik. W kościele męcińskim umieszczono go w 1715 roku. Od razu w głównym ołtarzu. – Prawdopodobnie ołtarz wykonano specjalnie dla tego obrazu. Jest doskonale wpasowany, a poza tym barokowe rzeźby aniołów trzymają atrybuty męki Pańskiej – dodaje Ludwika Dudzik, emerytowana nauczycielka z Męciny. Obraz Chrystusa Cierpiącego dość szybko zasłynął łaskami. Miejscowość zaś stała się sanktuarium Pana Jezusa Miłosiernego.
Firanka złotem haftowana
Minęło 30 lat od wniesienia obrazu, a – jak pisze o tym ks. dr Władysław Szczebak – Tabele Załuskiego odnotowują, że jest to „imago gratiosa”, czyli obraz łaskawy, łaskami słynący. – Przy tym obrazie Chrystusa Cierpiącego wspomniany proboszcz Orzechowski założył w 1739 roku bractwo Najświętszego Serca Pana Jezusa – informuje ks. Antoni Piś, proboszcz męciński. Ciekawa jest data erygowania, bo nabożeństwo do Serca Jezusa pojawiło się po paryskich objawieniach św. Małgorzaty Alacoque. W Polsce wprowadzili je pijarzy w 1705 roku. W Męcinie już 30 lat później. – Dobrze to świadczy o gorliwości proboszcza i poziomie życia religijnego – pisze ks. Szczebak. Do Męciny schodzili się wierni z całej okolicy, by modlić się przed Jezusem otwierającym swój bok. – Modlili się gorliwie i przynosili wota do wizerunku Chrystusa, nawet dywany, aby upiększyć miejsce przebywania Pana Jezusa – mówi Michalina Gawlik. Jednym z pierwszych była firanka złotem i srebrem haftowana, którą zasłaniano obraz codziennie wieczorem. Niestety, dziś wotów nie ma. – W czasie zaborów Austriacy zabrali kosztowności i już ich nie oddali – dodaje pani Michalina. Kult też osłabł.
Obraz w każdym domu
– Ale nie bardzo pasuje ta nasza historia do cyklu o zapomnianych sanktuariach – uśmiecha się Ludwika Dudzik. Bo nikt tu o obrazie nie zapomniał. – Obchodziliśmy tu jakiś czas temu uroczystość 300-lecia tego obrazu. Udało się wtedy wydrukować obrazki, reprodukcje, które znalazły się chyba w każdym domu – mówi ks. Antoni. Zachowany w dobrym stanie obraz, nadal jest w głównym ołtarzu zabytkowej świątyni. Parafialny kościół stoi z drugiej strony. – Tu ludzie cały czas zaglądają i nadal modlą się do Chrystusa Cierpiącego. Kult zaś, owszem, jest słabszy niż przed wiekami, ale jest – przekonuje pani Ludwika. – Swego czasu stąd rozniósł się po Polsce, bo kopie naszego Pana Jezusa są m.in. w Imbramowicach czy Rozwadowie – dodaje Michalina Gawlik. Stojący na szlaku architektury drewnianej stary kościół w Męcinie gości każdego roku tysiące turystów. Niektórzy, pochodzący z odległych stron ludzie, zostawiają wpisy, takie jak ten: „Panie Jezu Miłosierny, wielbimy Cię i prosimy o Twoje błogosławieństwo”.